สมุนไพรเดือย

สมุนไพรเดือย

เดือย Coix lachrymal-jobi L.
บางถิ่นเรียก ลูกเดือย (ทั่วไป) มะเดย (ภาคเหนือ)

ไม้ล้มลุก -> อายุปีเดียว สูง 1-2 ม. ลำต้นแข็งแรง ตั้งตรง เกลี้ยง
ใบ -> รูปหอก กว้าง 2.5-5.0 ซม. ยาว 20-45 ซม. ปลายใบเรียวแหลม โคนใบกลมหรือเว้าเล็กน้อย ขอบใบสากคม เส้นกลางใบมองเห็นชัด ลิ้นใบ (ligule) สั้น เป็นเยื่อบางเกลี้ยง กาบใบโอบรอบลำต้น ยาว 3.5 ซม.
ดอก -> ออกเป็นช่อ ตามง่ามใบใกล้ยอด ยาวประมาณ 7.5 ซม. กาบใบหนึ่งจะมีช่อดอกออกมาหลายช่อ โดยมีก้านช่อชูขึ้นมาเหนือกาบ ส่วนที่เป็นดอกประกอบด้วยช่อดอกย่อยเพศเมีย (pistillate spikelet) 1 ช่อ และช่อดอกย่อยไม่มีเพศ 2 ช่อ อยู่ภายในเปลือกแข็ง รูปกลมรี หรือ รูปหยดน้ำ ผิวเกลี้ยงเป็นมัน สีขาวหรือฟ้า คล้ายลูกปัด ยาว 5-8 มม. มีปลายเกสรเพศเมียสีม่วง และช่อดอกย่อยเพศผู้ (male spikelet) ออกมาทางปลายลูกปัด ช่อดอกเพศผุ้แกนกลางยาว 3.5 ซม. ดอกย่อยเพสผู้ติดตามแกนกลางเป็นคู่ หรือ 3 ไม่มีเส้นขนยาว ๆ ดอกย่อย (floret) มีกาบช่อย่อย (glume) รองรับอยู่ 2 อัน อันนอก 1 อัน และอันในหนึ่งอัน มีกาบล่าง (lemma) 1 อัน กาบบน (palea) เล็ก ๆ 1 อัน และเกสรเพศผู้มี 3 อัน
ผล -> เป็นผลเทียม มีขนาดรูปร่างและสีสันต่าง ๆ กัน พันธุ์ที่มีเปลือก ผลแข็งกินไม่ได้ สำหรับพันธุ์ที่มีเปลือกผลอ่อนกินได้


นิเวศน์วิทยา

ชอบขึ้นใกล้น้ำและในที่ชื้น ปลูกได้ทั่วไปเป็นธัญญพืชและเป็นยา


สรรพคุณ

ราก -> น้ำต้มกินเป็นยาขับพยาธิในเด็ก ขับปัสสาวะ และแก้ประจำเดือนไม่ปกติ
เมล็ด -> กินได้ เป็นอาหารประเภทแป้ง เป็นยาบำรุง ขับปัสสาวะ ฟอกเลือด ลดความอ้วน

 

รูปภาพจาก:limsakdakul.com,puechkaset.com