มดลี่

มดลี่

มดลี่เป็นแมลงจำพวกมด

มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า crematogsterdoheniiMayr
จัดอยู่อยู่วงศ์  Formicidae เวลาเดินจะยกท้องขึ้นตั้งฉากกับลำตัว  บางครั้งจึงเรียก มดตูดงอน

 

ชีววิทยาของมดลี่

มดลี่ที่เป็นมดงานมีลำตัวยาวราว ๓.๕-๕ มิลลิเมตร  สีแดงปนน้ำตาลหรือสีสนิมเหล็ก  ยกเว้นหนวดและปลายท้อง  ส่วนหัวโต  ทึบ  ไม่เป็นมัน  สะท้อนแสง  มีร่องเป็นลายเส้นทอดไปตามความยาวของหัว  และเส้นจะห่างบานออกไปทางท้ายของหัว  กรามมีลายเส้นตามยาว  ริมฝีปากบนโค้ง  ริมขอบหน้าตัดตรง  และมีขนละเอียดตามขอบตาเล็กกลม  สีน้ำตาลแก่  อยู่บริเวณราวกึ่งกลางหัว  หนวดยาวจากหัว  หนาดยาวจากถึงอกปล้องที่ ๒ โคนหนวดมีขนสีส้มปนแดงอ่อนกระจายอยู่หัว  อกสีทึบ  ไม่เป็นมัน  ค่อนข้างแคบและแบนทางด้านข้าง  อกปล้องแรกมีขอบยื่นไปทางด้านข้าง  และขอบนี้จะไปเชื่อมกับส่วนหน้าขอบอกปล้องกลาง  มีลักษณะโค้งนูนอกกทางด้านหน้า  มีรอยย่นและจุดเล็กๆเป็นลายกระจายทั่ว  อกปล้องกลางมีลัษณะเป็นสี่เหลี่ยมเมื่อมองทางด้านหลัง  ยาวมากกว่ากว้าง  และมีขอบเว้าเข้าเล็กน้อย  มีรอยย่นและจุดเล็กๆเป็นลายกระจายอกปล้องที่ ๓ กว้างมากกว่ายาว  มีร่องเป็นลายเส้นทอดไปตามยาว  ตอนท้ายของอกยื่นเป็นมุม  และมีหนามเล็กๆยื่นไปทางด้านท้องข้างละอัน  หนามนี้โค้งลงเล็กน้อย  ปลายของปล้องที่ ๓ ตัดตั้งฉากลงไปติดส่วนท้อง มีลักษณะเรียบและเป็นมัน  ขายาวราวๆความยาวของลำตัว  โหนกบนท้องปล้องแรกกว้าง  และปลายแบน  ข้างๆสอบลงและมีตุ่มเล็กๆกลมๆที่ปลาย  โหนบนท้องปล้อยที่ ๒ สั้นมาก  ตรงกลางเป็นร่องท้องโตยาวราว ๑ ใน ๓ ของลำตัว  มีลักษณะเป็นมัน  สะท้อนแสง  และมีรูปจุดเล็กๆละเอียดกระจายอยู่ทั่ว มดลี่ชนิดนี้อาศัยทำรังดินผสมเศษวัสดุจากพืชอยู่บนต้นไม้  บางครั้งอาจพบรังใหญ่ขนาดไล่เลี่ยกับลูกฟุตบอล  กินสัตว์เล็กๆเป็นอาหาร  และชอบเลี้ยงเพลี้ยเพื่อกินน้ำหวานจากเพลี้ย มดลี่ชนิดย่อย crematogsterdoheniiregenhoferiMayr  มีลัษณะต่างๆเหมือนกันมาก  ยกเว้นท้องที่มีสีดำตลอด

 

ประโยชน์ทางยา

แพท์แผนไทยรู้จักใช้ “รังมดลี่” เป็นเครื่องยาด้วย  เช่นในพระคัมภีร์ไกษพให้ยาแก้ษัยปลวกขนานหนึ่ง  ดังนี้ ถ้าจะแก้  เอา ใบส้มซ่าใบมะขามใบส้มป่อยใบส้วเสี้ยวใบส้มสันดานใบส้มสลุงใบมะตาดเครือ ๑ สิ่งกำมือ  ใบมะกา ๓ กำมือ  รังมดลี่แท่นปลวก ๑ แท่น  สมอทั้ง ๓ หัวหอม ๑ สิ่ง ละเท่าอายุคนไข้  เทียนดำหนัก ๑ บาท  ขมิ้นอ้อย ๑ ไพล ๑ รากตองแตก ๑ หนักสิ่งละ ๓ ตำลึง รวมยา ๑๖ สิ่งนี้ ต้มตามวิธีให้กิน แก้ไกษพปลวกกระทำให้จับสบัดร้อนสบัดหนาว ถ้าจะทุเลาแชกดีเกลือตามสมุฏฐาน ธาตุหนักเบาให้กินลงจนสิ้นโทษร้าย  แล้วจึงเอายาประจำธาตุให้กินต่อไป

  

รูปภาพจาก:genent.cals.ncsu.edu,de.dreamstime.com