สมุนไพรทับทิม

สมุนไพรทับทิม

ชื่อพื้นเมืองอื่น มะเก๊าะ (ภาคเหนือ)  หมากจัง (เงี้ยว-แม่ฮ่องสอน)  พิลาขาว มะก่องแก้ว (น่าน)  ทับทิม (ภาคกลาง)  พิลา (หนองคาย)  เซียะลิ้ว (จีน)
ชื่อวิทยาศาสตร์ Punica granatum L. var. granatum
ชื่อวงศ์ PUNICACEAE
ชื่อสามัญ Pomegranate.

ลักษณะทั่วไปทางพฤกษศาสตร์
ไม้พุ่ม (ExS) ขนาดกลาง เปลือกต้นสีเทา ส่วนที่เป็นกิ่งหรือยอดอ่อนจะเป็นเหลี่ยม ตามกิ่งก้านจะมีหนามแหลม ลำต้นมีการแตกหน่อโคนมาก ดูแล้วเหมือนกับลำต้นหลายต้น ใบ เป็นใบเดี่ยว ลักษณะใบรูปยาวรีหรือรูปใบหอก แกมรูปไข่กับโคนใบมนแคบ ปลายใบเรียวแหลมสั้น ขอบใบเรียบและเป็นคลื่นบางช่วง ปลายใบเว้าบุ๋ม แตกใบออกตรงข้ามเป็นคู่ แผ่นใบสีเขียวเข้มเป็นมัน เนื้อใบเนียนค่อนข้างบาง ดอก ออกดอกเป็นช่อแบบช่อกระจุกด ช่อหนึ่งๆมีไม่เกิน 5 ดอก หรือออกดอกเดี่ยวตามปลายกิ่ง ขนาดโตมีสีส้ม ขาว หรือสีอดง มีกลีบรองกลีบดอกหนา โคนกลีบติดกันเป็นหลอด ปลายหลอดจักเป็นฟันเลื่อยและโค้งออก กลับดอกมีประมาณ 5-7 กลีบ สีแดงหรือสีส้มปนแดง บางและย่น ยื่นออกมายาวพ้นหลอดกลีบรองกลีบดอก ผล ผลลักษณะเป็นรูปค่อนข้างกลมโต ผิวนอกหนาเกลี้ยงแข็งเป็นมัน ที่ปลายมีจุกกลีบรองดอกติดอยู่ ผลแก่สีเหลืองปนแดงและลักษณะของผลจะแตกหรืออ้าออก ข้างในผลจะมีเมล็ดจำนวนมากเป็นรูปเหลี่ยม สีชมพูสด

นิเวศวิทยา  

ทับทิมเป็นไม้ที่มีถิ่นกำเนิดในทวีปเอเชีย นิยมปลูกเป็นไม้ผลและไม้ประดับตามสวนทั่วๆไป หรือตามบ้านเรือนเพื่อความเป็นสิริมงคล

การปลูกและขยายพันธุ์  

เจริญเติบโตได้ดีในดินร่วนที่มีอินทรียวัตถุสูงหรือดินปนทรายที่มีกรวด มีการระบายน้ำที่ดี ชอบแสงแดดมาก ขยายพันธุ์ด้วยการเพาะเมล็ดหรือใช้กิ่งตอน หรือการปักชำ

ส่วนที่ใช้ รส และสรรพคคุณ     

ราก  รสเมาเบื่อ ขับพยาธิไส้เดือน พยาธิตัวตืด พยาธิตัวแบน แก้เจ็บในลำคอ แก้ตาฟาง แก้ตานขโมย รักษาโรคเกี่ยวกับไต
เปลือกต้น   รสเบื่อเมา ใช้เป็นยาถ่ายพยาธิ แก้ท้องร่วง สมานแผล แก้บิดมูกเลือด แก้พยาธิลำไส้ แก้เจ็บคอ
ลำต้น  (เปลือกต้น-แก่น-กระพี้) รสเบื่อเมา ขับพยาธิไส้เดือน ขับพยาธิตัวตืด
ดอก  รสฝาดหวาน เป็นยาสมานลำไส้ แก้ท้องเสีย แก้หูชั้นในอักเสบ บดโรยแผลที่มีเลือดออก แก้เลือดกำเดาออก
เปลือกผล  รสฝาด มีฤทธิ์สมานแผล แก้บิด แก้ท้องร่วง ถ่ายพยาธิลำไส้ เป็นยาคุมธาตุ
เมล็ด  แก้ท้องร่วง เป็นยาขับพยาธิตัวตืด แก้โรคจุกแน่นจากโรคกระเพาะอาหาร                                                                                   
เนื้อหุ้มเมล็ด  
รสหวานอมเปรี้ยว ใช้เป็นยาระบายอ่อนๆ ทำให้ชุ่มชื่นใจ และบำรุงหัวใจ

ใบ  รสฝาด แก้ท้องร่ววง แก้บิดมูกเลือด 

วิธีใช้และปริมาณที่ใช้

1. ถ่ายพยาธิตัวตืดและพยาธิไส้เดือน โดยใช้เปลือกลำต้นหรือเปลือกรากสด 10-20 กรัม นำมาต้มกับน้ำสะอาดดื่มก่อนอาหารเช้าแล้วรับประทานยาถ่ายตาม หรือใช้เปลือกสด 60 กรัม ต้มกับน้ำ 1 ลิตรเคี่ยวให้เหลือ 500 ซีซี ดื่มครั้งละ 30 ซีซี ก่อนอาหารเช้า แล้วจึงรับประทานน้ำมันละหุ่งตามเพื่อระบาย หลังจากรับประทานยาแล้ว 2 ชั่วโมง
2. รักษาอาการท้องเดิน โดยใช้เปลือกผลแห้งประมาณ 1 ใน 4 ของผล ฝนกับน้ำฝนหรือน้ำปูนใสให้ข้นๆ ดื่มครั้งละ 1-2 ช้อนแกงหรือนำไปต้มกับน้ำปูนใสดื่มน้ำต้ม
3. แก้บิดที่มีอาการปวดเบ่งและมีมูกเลือดด้วย โดยใช้เปลือกผลแห้งของทับทิมประมาณ 3-5 กรัม ต้มแล้วกรองเอาน้ำดื่มวันละ 2 ครั้ง เช้า-เย็น อาจจะใช้ก้านพลูหรืออบเชยแต่งกลิ่นให้น่าดื่มได้

ข้อควรทราบ

  • ในการใช้เป็นยาถ่ายพยาธินั้น จะต้องใช้เปลือกที่เก็บมาใหม่ๆ เพราะถ้าเก็บไว้นานจะทำให้ประสิทธิภาพของยาลดลง

  • ควรปรึกษาผู้ที่มีความรู้ ความชำนาญ ก่อนการใช้ยา เพื่อความปลอดภัย