ประเภทส่วนต่างๆของพืชชนิดเดียวกันใช้ร่วมกัน
ประเภทส่วนต่างๆของพืชชนิดเดียวกันใช้ร่วมกันส่วนต่างๆของพืชชนิดเดียวกัน
เครื่องยาที่ระบุว่า “ทั้ง ๕” หมายถึง ให้ใช้ส่วนต่างๆของพืช ๕ อย่าง (ส่วน) อย่างละเท่าๆกัน ได้แก่ “ราก ต้น ผล ดอก และใบ หากไม่มีดอกและผล อาจใช้ “ราก เปลือก แก่น กิ่ง และใบ” แทน ลางตำราว่า “ทั้ง ๕” “ให้หมายถึง “ใช้หมดทุกส่วนของพืช” หรือ “ใช้ทั้งต้น” เลยก็ได้
กระดังงา – เนื้อไม้และใบ ขับปัสสวะ แก้ปัสสวะพิการ
กระดูกไก่ดำ – ใบและราก ขับปัสสวะ แก้ปัสสวะพิการ
กระทุงลาย – ราก เถา และใบ แก้ปวดท้อง แก้บิด แก้ลงท้อง
กระพังโหม – ใบและเถา แก้ตานซาง แก่ดีรั่ว เป็นยาอายุวัฒนะ แก่ธาตุพิการ แด้ท้องเสีย แก้ตัวร้อน ขับไส้เดือน แก้รำมะนาด แก้ตาฟาง ตามัวตาแฉะ
กระวาน – หัวและหน่อ ขับพยาธิในเนื้อให้ออกตามผิวหนัง
กระออม – ทั้ง๕ บำรุงน้ำนม ขับปัสสวะ
กำจัด – เนื้อต้นและราก ขับลมในลำไส้ แก้ลมขึ้นเบื้องสูงอันทำให้หน้ามืดตาลาย วิงเวียน ขับระดู
กำลังวัวเถลิง – เปลือกและเนื้อต้น บำรุงโลหิต บำรุงธาตุให้เป็นปรกติ บำรุงเส้นเอ็น แก้ปวดเมื่อยตามร่างกาย บำรุงกำลัง
ข่อยหยอง – รากและเนื้อต้น ขับปัสสวะ ขับเมือกมันในลำไส้ แก้กระษัย ไตพิการ (แต่ทำให้คลื่นไส้อาเจียน)
ขี้ครอก – ใบและต้น ขับปัสสวะ แก้ไตพิการ แก้น้ำเหลืองเสีย
ขี้เหล็ก – ทั้ง ๕ ถ่ายพิษกระษัย ถ่ายพิษไข้ ถ่ายพิษเสมหะ แก้พิษทั้งปวง
เขี้ยวงู – ใบและเถา แก้โรคผิวหนัง
เขี้ยวงู – รากและเถา แก้เถาดานในท้อง แก้เสียดแทงเป็นลูกเป็นก้อน และแก้ฝีทุกชนิด แก้ริดสีดวงลำไส้
คนทา – ต้นและรากอ่อน แก้ท้องร่วง แก้บิด
คันทรง – เปลือกต้นและใบ แก้บวมเนื่องจากโรคไต แก้หัวใจพิการ แก้น้ำเหลืองเสีย แก้เหน็บชา
ไคร้หางสิงห์ – ทั้งต้น ฟอกปัสสวะ แก้ดีพิการ แก้กระษัย บำรุงไต ถ่ายล้างปัสสวะ
จำปา – แก่นและยาง แก้กุฏฐัง
จิกนา – เปลือกและเนื้อต้น แก้ปวดศีรษะ แก้รัตตะปิดตะโรค แก้เสมกะพิการ
แจง – ใบ เปลือก ต้น และราก แก้ดีซ่าน หน้ามืดตาฟาง แก้ไข้จับสั่น
ชะมวง – ใบและผล ระบายท้อง ระงับความร้อนของไข้ แก้ระหายน้ำ
ชุมเห็ดไทย – ทั้ง ๕ แก้ไข้ แก้เสมหะ แก้หืด คุดทะราด และตานซ่าน
ดาวเรือง – ทั้ง ๕ ขับลมในลำไส้ แก้จุกเสียดและปวดท้อง
ตะโกนา – เปลือกต้นแบะกระพี้ บำรุงธาตุ ขับน้ำย่อยอาหาร บำรุงความกำหนัด ทำให้เกิดกำลัง ขับระดูขาว แก้รำมะนาด ปวดฟัน เป็นยาอายุวัฒนะ แก้โรคกามตายด้าน
ตะขบไทย – ต้นและราก แก้โรคผิวหนัง แก้ประดงผื่นคันตามตัว
ตะไคร้หอม – ทั้งต้น แก้ริดสีดวงปาก (สตรีระหว่างมีครรภ์ห้ามกิน) ขับลมในลำไส้
ตีนเป็ดน้ำ – ยางและใบ ทำให้อาเจียน
เตยหอม – ต้นและราก ขับปัสสาวะ แก้กระษัย ไตพิการ
เต่ารั้ง – หัวและราก ดับพิษตับปอด แก้หัวใจพิการ
แตงหนู – ใบและลูก แก้ไข้จับ สะท้านร้อน สะท้านหนาว
ถอบแถบ – ทั้ง ๕ ระบายพิษตานซาง ตัดรากตานขโมย ถ่ายเสมหะ ถ่ายลม เถาแรงกว่าใบ (โดยมากใช้ทั้ง ๕)
ถั่วแระผี – ต้นและใบ ขับลมลงเบื้องต่ำ แก้เส้นเอ็นพิการ
ทองพันชั่ง – ทั้ง ๕ แก้กลากเกลื้อน เรื้อนพรรณใน (คือโรคเรื้อนที่เกิดภายใน) แผลมะเร็งและเนื้องอก
ทองหลางหนาม -เปลือกและใบ แก้เสมหะ แก้ลมเป็นพิษ แก้โรคตา
ทองโหลง – เปลือกและใบ สรรพคุณเหมือนทองหลางหนาม
ทิ้งถ่อน – รากและแก่น แก้เจ็บเอว เจ็บหลัง เส้นตึง ท้องอืด
เทียนดำ – ใบและต้น แก้หนองใน
เทียนดำ – เปลือกและต้น ขับระดู
นมนาง – เนื้อต้นและราก แก้ไขหัว เช่น เหือดหัด อีสุกอีใส อีดำอีแดง แก้ไข้พิษ ระงับความร้อน
นมวัว – เนื้อต้นและราก แก้ไข้กลับไข้ซ้ำ
เบ็น – เปลือกและแก่น แก้ปวดเมื่อยตามร่างกาย แก้เส้นเอ็นพิการ แก้กระษัย แก้เหน็บชา แก้เข้าข้อ
เบ็น – รากและเปลือก บำรุงธาตุ
เปล้าน้ำเงิน – เปลือก ต้น และแก่น บำรุงโลหิตสตรีให้ให้บริบูรณ์
เปล้าน้ำเงิน – เปลือก ต้น และราก แก้ไข
เปล้าน้ำทอง – เปลือก ต้น แก่น บำรุงโลหิตสตรีให้เป็นปรกติ
เปล้าเลือด – เปลือกและเนื้อต้น แก้โลหิตระดูพิการ ผักปอตัวผู้ -ทั้งต้น แก้โลหิตพิการ
ผักปอดตัวเมีย – ทั้งต้น แก้ไข้สตรีอันอยู่ในเรือนไฟ
ผักเสี้ยนไทย – ทั้งต้น แก้โลหิตเน่ามันทำให้จับสะท้าน ผักเสี้ยนผี – ทั้งต้น ขับหนองในร่างกาย แก้ฝีในปอด ลำไส้และตับ แก้ลม
ผักโหมหนาม – ทั้งต้น ขับปัสสาวะ แก้ตกเลือด บ่มฝีหนองให้เกิดเร็ว แก้หนองใน ขับน้ำนม (คือช่วยเร่งให้น้ำนมของมารดาหลังคลอดบุตรมีมากขึ้น) แก้แน่นท้อง
ผักโขมหิน – ทั้งต้น แก้เสมหะ เจริญไฟธาตุ แก้ฟกบวมในท้อง ขับลมให้เรอ แก้ดีพิการ
ฝ้ายเทศ – ทั้ง ๕ แก้กามโรค
พิกุล – รากและดอก แก้ลม เสมหะ โลหิต
มะเกลือเลือด – เนื้อต้นและแก่น กับโลหิตประจำเดือนสตรี แก้โลหิตจาง แก้กระษัย บำรุงกำลัง แก้ธาตุพิการ
มะตึ่ง – เปลือก ผล และราก แก้ไข้ แก้กระษัย แก้ไข้ตัวเหลือง แก้กระเพาะปัสสาวะพิการ แก้ปวดตามข้อ และมือเท้าบวม
สมุนไพร
มะตูม – ทั้ง ๕ แก้ปวดศีรษะ ตาลอย
มะพลับ – เปลือกและเนื้อ บำรุงธาตุ เจริญอาหาร แก้ท้องร่วง ขับลมผาย
มะเม่า – ต้นและราก ขับปัสสาวะ บำรุงไต แก้มดลูกพิการ มะละกอ – ก้านและราก ขับปัสสาวะ แก้หนองใน
ยาง -ใบและน้ำยาง ห้ามหนอง สมานแผล และตัดลูก ( คือแก้ฝี)
รางจืด – เถาและราก แก้ร้อนใน ระหายน้ำ แก้พิษร้อนทั้งปวง
ลิ้นมังกร – ทั้ง ๕ แก้พิษงู
เล็บครุฑ – รากและใบ แก้กระษัย ไตพิการ ขับปัสสาวะ แก้พิษตานซาง แก้ไข้ แก้สะอึก แก้ปวดหัว แก้ไข้สันนิบาต
เล็บมือนาง ทั้ง ๕ ขับพยาธิ แก้พิษต่างๆ
เลื่ยน – ทั้ง ๕ แก้โรคผิวหนัง แก้โรคเรื้อนกุฏฐัง
สนหางสิงห์ – กระพี้และแก่น แก้ไข้สันนิบาต
สบู่ขาว – ใบและเนื้อต้น แก้พิษตานซาง (ทำให้ตัวร้อน) ถอนพิษ
สลอด – รากและไส้ต้น แก้โรคเรื้อน
สะตือ ทั้ง ๕ แก้ริดสีดวงทวา
หัศคุณไทย – ทั้งต้น แก้ริดสีดวงจมูก
หูปลาช่อน – ทั้งต้น แก้เม็ดผื่นคันตามตัว แก้พิษตานซาง แก้ตัวร้อน แก้ฝีตาน ฝีซาง
เหงือกปลาหมอ -เนื้อต้นและราก ขับโลหิตระดู และแก้สีตาน ฝีซาง
อัคคีทวาร – ต้น ราก และใบ แก้ริดสีดวงงอกทวาร อัคคีทวาร – ใบและต้น แก้กลากเกลื้อน แก้ปวดศีรษะเรื้อรัง แก้ขัดตามข้อ แก้จุกเสียดท้อง
อุโลก – เปลือกและแก่น แก้ไข้
รูปภาพจาก:pixabay.com,innovation.kpru.ac.th