สมุนไพรสัตตบรรณ

สมุนไพรสัตตบรรณ 

สัตตบรรณ (Alstonia scholaris R. Br.)

บางถิ่นเรียก สัตตบรรณ (กลาง เขมร-จันทบุรี) กะโน้ะ (กะเหรี่ยง-แม่ฮ่องสอน) จะบัน (เขมร-ปราจีนบุรี) ชบา ตีนเป็ด พญาสัตตบรรณ (กลาง) ตีนเป็ดขาว (ยะลา) บะชา ปูลา ปูแล (มาเลย์-ยะลา ปัตตานี) ยางขาว (ลำปาง) หัสบรรณ (กาญจนบุรี).

เป็นไม้ยืนต้น ขนาดใหญ่ สูงถึง 10 เมตรเศษ ลำต้นเป็นพูพอน เปลือกสีเทา มีน้ำยางมาก กิ่งแตกออกรอบข้อ. ใบ เรียงรอบข้อ 4-7 ใบ รูปขอบขนานแกมรูปหอกกลับ หรือ รูปไข่กลับ กว้าง 2-6 ซม. ยาว 5-18 ซม. ปลายใบทู่ กลม หรือ เว้าเล็กน้อย โคนใบแคบ เรียวแหลม หรือ เป็นครีบ ขอบเรียบ ด้านบนมีสีเขียวสด ด้านล่างสีขาวนวล เกลี้ยง เส้นใบถี่ 30-45 คู่ ก้านใบยาว 0.6-2 ซม. ดอก ออกเป็นช่อที่ยอด หรือ ที่ปลายกิ่ง ก้านช่อยาว 3-4 ซม. แตกเป็นกิ่ง ออกจากที่เดียวกัน มีความยาวเกือบเท่ากัน ประมาณ 1-4 ซม. ลักษณะคล้ายซี่ร่ม มีดอกจำนวนมากติดเป็นกระจุกกลม ๆ ที่ปลายกิ่ง กลีบรองกลีบดอก 5 กลีบ ขนาดเล็กมา ยาวเพียง 1-2 มม. มีขน กลีบดอก 5 กลีบ สีขาวอมเหลือง โคนเชื่อมติดกันเป็นท่อ ยาว 5-7 มม. กลีบยาว 3-4 มม. ปลายกลีบมน มีขน เกสรผู้ 5 อัน ก้านเกสรสั้นติดอยู่ภายในท่อ เกสรเมีย 2 ช่อง มีขน. ผล เป็นฝัก ออกเป็นคู่รูปกลมยาว กว้าง 2.5-3.5 มม. ยาว 25-50 ซม. ภายในมีเมล็ดจำนวนมาก แก่จัดแตกเป็น 2 ซีก เมล็ดรูปขอบขนาน ยาวประมาณ 7 มม. ปลายทั้งสองข้างมีขน.

นิเวศน์วิทยา  พบขึ้นในป่าละเมาะ และป่าดงดิบ ทั่ว ๆ ไป.

สรรพคุณ  เป็นสมุนไพรที่รู้จักกันดีตั้งแต่สมัยโบราณ. เปลือก ใช้รักษาโรคบิด แก้โรคท้องร่วงเรื้อรัง เป็นยาสมานลำไส้ ขับพยาธิไส้เดือน ขับระดู แก้ไข้หวัดน้ำมูกไหลหลอดลมอักเสบ แก้โรคตับ  แก้ไข้ ขับน้ำเหลืองเสีย ขับน้ำนม รักษามาเลเรีย แก้ไอ รักษาเบาหวาน ใบ ใช้พอกดับพิษต่าง ๆ  ใบอ่อน ชงดื่ม รักษาโรคลักปิดลักเปิด. ยาง ใช้ทำยารักษาแผลเน่าเปื่อย ผสมกับน้ำมันเป็นยาแก้ปวดหู เป็นยาบำรุงกระเพาะ ทำให้เจริญอาหารและบำรุงภายหลังการเจ็บไข้ได้ป่วย. ราก เป็นยาขับลมในลำไส้ แก้โรคมะเร็ง เมล็ด เป็นพิษ มี cardiac glycoside ในอินเดียใช้เปลือกป่นเป็นผง ผสมกับแป้งข้าวโพดอย่างละหนึ่งส่วน แล้วผสมกับน้ำร้อนแก้พอกแก้โรคปวดตามข้อ และใช้เปลือกสดผสมกับน้ำนมเป็นยารักษาโรคเรื้อน. ใบสด ตำแล้วคั้นน้ำผสมกับน้ำขิง เป็นยาบำรุงสำหรับหญิงหลังการคลอดบุตร  เปลือก-ต้น ในอินเดียและปากีสถาน ใช้ยาชงจากเปลือกรักษาไข้มาเลเรียแทนเปลือกซินโคน่า แก้บิด ท้องร่วง ขับพยาธิและบำรุง  แก้หืด ขับน้ำนม ในฟิลิปปินส์ ยาต้มจากเปลือกแก้ไข้ พวกสเปญในสมัยก่อนใช้แอลคาลอยด์ ที่สกัดจากเปลือก เป็นยารักษาโรคมาเลเรียแทนควินินในโรงพยาบาลทั่ว ๆ ไป เปลือกสกัดด้วยแอลกอฮอล์ใช้เป็นยาขับน้ำนม. น้ำยาง ใช้รักษาโรคปวดตามข้อ. น้ำจากใบ ผสมกับขิงสด หรือ ขมิ้นอ้อยใช้ขับน้ำคาวปลา รับประทานหลังคลอด ในมาเลเรียใช้ยาต้มจากใบอ่อน แก้โรคเหน็บชา. เปลือก ชาวชวาใช้เป็นยาบำรุงธาตุ แก้ไข้ แก้เบาหวาน ขับพยาธิ แก้ไอ ราก ใช้รักษาโรคเกี่ยวกับตับ

 

รูปภาพจาก:thaiza.com,dhammajak.net,สมุนไพร