น้ำส้มซ่า

น้ำส้มซ่า

น้ำส้มซ่า หรือน้ำส้มส้า ได้จากการบีบหรือคั้นน้ำส้มซ่า ซึ่งเป็นผลแก่จัดของ พืชที่มี
ชื่อพฤกษศาสตร์ว่า Citrus anrantium L.var. aurantium
ในวงศ์ Rutaceae

ตำราสรรพคุณยาโบราณว่าน้ำส้มซ่ามีรสเปรี้ยวอมหวาน มีสรรพคุณกัดฟอกเสมหะ แก้ไอ เป็นยาฟอกโลหิต ใน ตำราพระโอสถพระนารายณ์มียา ๕ ขนาน ที่ระบุให้ใช้น้ำส้มซ่าเป็นน้ำกระสายยา คือยาขนานที่ ๒๖ , ๕๓, ๕๔, ๕๖, ๖๔ ในจำนวนนี้ ยาขนานที่ ๖๔ “ยามหาจุลทิพย์” แก้พระเส้นอัณฑพฤกษ์ (เส้นที่ทำให้ปวดชาจากลูกอัณฑะไปตามด้านในของต้นขาจนถึงปลายขา) ที่ออกขุนประสิทธิ์โอสถประกอบทูลเกล้าฯถวายสมเด็จพระนารายณ์มหาราช ใช้น้ำผึ้งรวงผสมน้ำส้มซ่าเป็นน้ำกระสายยา ดังนี้

เอมหาจุลทิพย์ ให้เอาสค้าน ชะพลู เทียนเยาวภานี โกฏสอเทศ หว้านน้ำ ข่าแห้ง สิ่งละส่วน ไม้ฉำฉา ขิงแห้ง กระสุนจะละ เกลือเยาวกะสา  เกลือสินเธาว์ สิ่งละส่วน ส่วนกิ่ง สหัสคุณประสะแล้ว ๒ ส่วน ดองดึง ๓ ส่วน เปล้าน้อยประสะแล้ว พริกล่อน สิ่งละ ๗ ส่วน มหาหิงคุ์ รากจิงจ้อประสะแล้ว ดีปลี สิ่งละส่วน ๘ ส่วน กระทำเป็นจุณ เมื่อจะเสวยจึงช่างเอาหนักสลึง๑ แทรกกระเทียมเข้า ๒ ไพ เอาน้ำผึ้งรวงน้ำส้มส้า ประสมกัน บดละลายกินแก้พระเส้นอันทพฤก อันแล่นขึ้นไปถึงพระเส้นทั้ง ๓ พระเส้นอันกระด้างนั้นแล่นขึ้นไปจับเอาบั้นพระองค์ทั้ง ๒ ข้าง แล้วแล่นไปจับเอาต้นพระชิวหาให้มึนตึง ให้หอบพัก ให้ง่วง ให้วิงเวียน แลเกิดเพื่ออามาไศรย ปักมามาไศรย ให้ถอยหย่อนเปนปรกติ ข้าพระพุทธเจ้า ออกขุนประสิทธิโอสถ ประกอบทูลเกล้าฯถวายฯ

ส้มซ่าเป็นไม้ยืนต้น ขนาดกลาง สูง ๗-๑๐ เมตร ตามต้นและกิ่งมีหนามยาว ใบเป็นใบประกอบชนิดลดรูป เหลือใบย่อยใบเดียว รูปขอบขนานแกมรูปไข่ ยาว ๗.๕-๑๐ เซนติเมตร ปลายใบแหลม โคนใบกลม เนื้อใบหนาเป็นมัน มีต่อมน้ำมันอยู่ทั่วไป ก้านใบมีปีก ดอกมีสีขาว มีกลิ่นหอม ออกเดี่ยวๆ หรือเป็นช่อเล็กๆตามซอกใบหรือที่ปลายกิ่ง กลีบเลี้ยงเชื่อมติดกันเป็นรูปถ้วย ปลายแยกเป็น ๕ แฉก กลีบดอกมี ๕ กลีบ รูปขอบขนานแกมรูปช้อน เกสรเพศผู้มี ๒๐ อัน หรือมากกว่า ก้านเกสรเพศผู้มักเชื่อมติดกัน เป็นมัดๆ ผลส้มซ่ามีลักษณะกลม ขนาดเท่าๆมะนาว หรือโตกว่าเล็กน้อย เปลือกหนา ผิวขรุขระเล็กน้อย เนื้อในสีขาวคล้ายส้มโอ รสเปรี้ยวอมหวานเล็กน้อย เชื่อกันว่าต้นส้มซ่าเป็นพืชพื้นเมืองของแถบอินโดจีน

ด้วยปลูกกันมากในประเทศไทย ปัจจุบันมีปลูกน้อยลง ส่วนมากจะปลูกไว้เพื่อเอาผิวหนังกลิ่นอาหารบางอย่าง เช่น หมี่กรอบ ปลาแนม น้ำคั้นจากส้มซ่าเอามาปรุงรสอาหารประเภทยำต่างๆได้ โดยมีรสเปรี้ยวน้อยกว่ามะนาว และอมหวานมากกว่า

รูปภาพจาก:thaiarcheep.com,pantip.com,kapook.com